Wetsvoorstel Burgerforum kiesstelsel
Op 15 december 2020 is het wetsvoorstel Burgerforum kiesstelsel voor toetsing aangeboden aan ATR. Het doel van het voorstel is om de binding te vergroten tussen kiezer en de personen die gekozen worden. Het voorstel regelt de invoering van het Burgerforum kiesstelsel. Hierdoor krijgt de kiezer de mogelijkheid om een ‘lijststem’ of een ‘kandidaatsstem’ uit te brengen bij verkiezingen. De wijziging betekent dat een stem op een kandidaat zwaarder dan nu kan doorwegen bij de verdeling van zetels over kandidaten binnen een partij. Verder regelt het voorstel de afschaffing van de kieskringen. Ook verhoogt het voorstel de waarborgsom en het verplicht aantal ondersteuningsverklaringen voor nieuwe partijen die willen deelnemen aan verkiezingen.
Het college constateert dat nut en noodzaak van de hogere waarborgsom en het grotere aantal ondersteuningsverklaringen niet duidelijk zijn. Het voorstel maakt niet duidelijk wat wordt verstaan onder het beleidsdoel “het tegengaan van verdere versplintering”. Daardoor kan ook niet goed worden beoordeeld of de maatregelen zullen bijdragen aan dit beleidsdoel. Als het doel is om het aantal (kleine) fracties na verkiezingen te beperken, zullen de maatregelen naar verwachting niet volstaan, omdat zij geen effect zullen hebben op het aantal partijen dat voldoende stemmen behaalt om in de Tweede Kamer te komen. Verder onderbouwt het voorstel niet of de ‘versplintering’ ook als probleem optreedt bij bijvoorbeeld provinciale staten en gemeenteraden. Daarmee is niet duidelijk of er inhoudelijke noodzaak bestaat voor de wijzigingen bij alle verkiezingen.
Ondersteuningsverklaringen voor een nieuwe politieke partij moeten fysiek worden gecontroleerd en ondertekend in het gemeentehuis. Het voorstel vergroot het aantal benodigde verklaringen van 600 naar 5.000. Dit betekent fors meer regeldruk. Deze regeldruk kan beperkt blijven door het gebruik van digitale verklaringen. Op dit moment is dat nog niet mogelijk. ATR adviseert de Kieswet zo aan te passen dat deze mogelijkheid in de toekomst wel kan worden benut.
De keuze tussen een kandidaatsstem of een lijsstem zal mogelijk niet direct voor alle kiezers helder zijn. Het college vraagt daarom aandacht voor de werkbaarheid en duidelijkheid van het nieuwe stelsel voor kiezers. Communicatie kan het nieuwe systeem verduidelijken, maar mogelijk niet alle knelpunten of onbegrip bij kiezers voorkomen. Om deze reden adviseert het college simulaties of pilots uit te voeren met het nieuwe stelsel. De uitkomsten daarvan kunnen worden gebruikt om het nieuwe stelsel daarvan te verbeteren. Voorlichtingsinformatie op maat en een gebruiksvriendelijk stemformulier kunnen daar onderdeel van zijn.
ATR constateert dat de regeldrukgevolgen niet goed in beeld zijn gebracht. Het college adviseert dit alsnog te doen.
ATR adviseert het voorstel niet in te dienen, omdat de inhoudelijke onderbouwing niet voldoende is voor onderbouwde besluitvorming.